اين كرم يكي از آلودگيهاي جدي و مهم انسان به شمار رفته و در ايران نيز شايع حائز اهميت است. اين كرم از راسته سيكلوفيليده و خانواده تنيائيده بوده و سگ سانان ميزبان اصلي (نهايي) و علفخواران ميزبان واسط اصلي آن هستند و انسان بطور اتفاقي بدمرحله لاروي آن (به عنوان ميزبان واسط غيرفعال) مبتلا ميشوند. تاكنون چهار گونه از جنس اكينوكوكوس شناسايي شده است كه در انسان قادر به ايجاد بيماريهاي مختلفي هستند:
- ۱)E.granulosus (مسبب بيماري كيست هيداتيد)،
- ۲)E.multilocularis(مسبب كيست آلوئولي)
- ۳)E.vogeli(مسبب بيماري پلي كيستيك)و
- ۴)E.oligarthrus(مسبب بيماري پلي كيستيك).
اپيدميولوژي
جهان: بيماري تقريبا در تمامينواحي گرمسيري و نيمه گرمسيري دنيا، خصوصا نواحي كه ارتباط نزديكي بين انسان و سگ وجود دارد، بوفور ديده ميشود.
ايران: هنوز آمار دقيقي در رابطه با ميزان شيوع الودگي افراد در ايران وجود ندارد. اما براساس مطالعات انجام شده برروي بيماران در بيمارستانها، برآورد ميشود از هر ۱۰۰ هزار نفر ۱۲/۱-۱ نفر مبتلا به هيداتيدوز باشند. در رابطه با ميزان آلودگي در ميزبانهاي اصلي (خصوصا سگ) و ميزبانهاي واسط(خصوصا گوسفند، گاو و شتر) مطالعات نسبتا كاملي صورت گرفته است و در كل ميزان آلودگي سگها در استانهاي اصفهان، مازندران، آذربايجان غربي و ايلام بين ۴۵ تا ۶۳% و در ساير نواحي بطور متوسط ۲۰% بوده است(در سيستان و بلوچستان حدود ۳/۳%).
مورفولوژي
كرم: اين كرم باندازه بسيار كوچك (معمولا ۳-۶mm و گاهي تا ۹mm) بوده و داراي يك سر (اسكولكس)كروي شكل با چهار بادكش فنجاني شكل و يك روستلوم با ۲۸ تا ۵۰ قلاب(معمولا ۳۰ تا ۳۶)، يك گردن كوتاه، يك پروگلوتيد نارس، يك پروگلوتيد بالغ و يك (گاهي دو) پروگلوتيد بارور است طول عمر آن در سگ ۵ تا ۲۹ ماه است.
مرحله لاروي (Hydatid) : به مرحله لاروي (متاسستودي) ا.گرانولوزوس كه درداخل بدن ميزبان واسط (از جمله دام و انسان)تشكيل ميشود ، كيست هيداتيه گفته ميشود. پس از خورده شدن تخم توسط ميزبان واسط جنين آن(انكوسفر) ازتخم خارج شده و از طريق گردش خون به بافتهاي مختلف رفته و در آنجا به فرم لاروي كرم كه به صورت حبابچه يا كيست است در ميآيد و ظرف ۳ ماه قطر آن به ۴-۵mm و ظرف ۵ ماه به ۱cm رسيده و از آن به بعد سالانه ۱cm(و گاهي تا ۵cm) به قطر آن اضافه ميشود. اندازه كيستهاي هيداتيك بطور معمول ۵cm است ولي تا ۲۰cm هم گزارش شده است.
چرخه زندگي
كرمهاي بالغ در روده سگ و گاهي ساير سگ سانان( گربه، گرگ، شغال، روباه) كانگرو و ميمون زندگي ميكند. آخرين بند كرم محتوي تعداد زيادي تخم است كه در داخل روده ميزبان و يا در خارج تركيده و تخمها آزاد ميشوند. در پي خوردن سبزيجات و مواد غذايي آلوده، جدار تخمها درمعده باز شده و جنينهاي كرم(انكوسفرها)آزاد شده و با نفوذ به جدار معده يا روده وارد جريان خون وريدي و لنفاتيك شده و در بافتهاي مختلف مستقر ميشوند و در آن مكان به فرم لاروي (كيست) تبديل ميشوند. در صورت خورده شدن بافتهاي الوده به كيست توسط ميزبان قطعي، اسكولكسها در معده و روده آزاد شده و ظرف ۶ تا ۹ هفته به كرمهاي بالغ بارور تبديل ميشوند.
بيماريزايي و تظاهرات باليني
انسان از طريق خوردن آب، سبزيجات، مواد غذايي و يا حتي ليس زدن سگ آلوده يا تماس دست با سگ و آلوده شدن دست و در نهايت خوردنتخم آلوده ميشود. بيماري ايجاد شده در انسان به شدت آلودگي و محل تشكيل لارو(كيست) در بدن بستگي دارد.در كل، كبد(۶۰ تا ۷۰%)، ريهها(۲۰ تا ۴۰%)، عضلات (۴%)، طحال(۳%)، بافتهاي نرم(۳%)، مغز(۳%)، استخوان(۲%) و ساير نواحي(۱%) محلهاي اصلي استقرار لاروها (كيستها)هستند.